Üstün yetenek mi DEHB mi?
“çok zeki ama çalışmıyor” DEHB li öğrenciler için duyduğumuz cümlelerden biridir. Fakat DEHB (dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu) ve zekâ arasındaki ilişkiyi inceleyen araştırmalar “DEHB li bireyler, DEHB si olmayan bireylere göre daha fazla ya da daha az zekidir” hipotezinin doğru olmadığını göstermektedir.
Bu durumdan farklı olarak, literatürde twice exceptional (iki kere farklı) terimi altında irdelenen hem DEHB li hem üstün yetenekli çocuklar olduğu bilinmektedir.
Araştırmalara göre (1) DEHB nin üstün yeteneği maskelediği durumlarda çoğu zaman üstün yetenekli insanlar DEHB nin yarattığı problemler dolayısıyla potansiyeline ulaşamaz, üstün yetenek fark edilmez yâda tersine (2) üstün yeteneğin DEHB yi maskelediği durumlarda DEHB li yaşadığı problemlerin daha kolay üstesinden gelir, DEHB fark edilmez. Bazı uzmanlar sadece üstün yetenekli, sadece DEHB li ve üstün yetenekli DEHB li olmak üzere birbirinden farklı 3 ayrı tablodan söz edilmesi gerektiğini savunmaktadır. Çünkü bireysel farklılıklar müdahale sürecini etkiler.
DEHB li çocuklar ve üstün yetenekli DEHB li çocuklara (Ü-DEHB) dair her çocuğa harfiyen uymasa da, uzmanların ayrıntılı gözlem ve görüşmeler sonucunda saptayabileceği onlarca ipucu sunulmuştur. Bunlar fikir verebilir fakat damgalama (stigmatize) yapmaktan kaçınılmalıdır.
- DEHB li çocukların dikkat çabuk dağılır ve görevleri tamamlamada zorluk çekerler. Ü-DEHB ilgisini çeken konulara aşırı odaklanır (hyperfocus), veya çok yönlü oldukları için dikkatlerini toparlayamazlar.
- DEHB li çocuklar çoğu zaman neyin ters gittiğini farketmezler. Ü-DEHB çoğu zaman bir problem olduğunu farkederler. Annelerine “ben farklıyım” diyebilirler.
- DEHB’li çocukların arkadaşları olur fakat ilişkiyi uzun sürdüremezler. Ü-DEHB arkadaş edinmekte daha çok zorlanır ve genelde daha çok yalnız kalırlar.
- DEHB’li çocuklar dikkatsizlik, dürtüsellik ve hiperaktiviteye dair problemleri sürekli yaşarlar. Ü-DEHB daha çok sıkıldıklarında bu tarz problemler yaşarlar.
- Ü-DEHB akademik performansları ve dikkat düzeyi, DEHB ye göre daha yüksektir.
İki kere farklı (Twice exceptional) bakış açısına aşina olan çoğu uzman için bu terim “yumurta mı tavuktan, tavuk mu yumurtadan çıkar” benzeri soruların irdelendiği kısır bir döngünün ötesine geçmiştir. Ü-DEHB için sunulan bilişsel, sosyal, akademik ve duygusal alanlara yönelik öneriler DEHB den farklıdır. Bu birbirine geçmiş tabloda her uzmanın rolü belirgindir ve işbirliği önemlidir. Aileler yardım aldıkları uzmanların iletişim halinde çalıştığından emin olmalıdır.